حجیت ظهوربدون شک، سیره و بنای عقلا در محاورات و گفت وگوهای میان خود، بر اعتماد گوینده به ظواهر کلامش در فهماندن مقاصد خویش است؛ چنان که به تبع آن، بنای آنان بر عمل به آن ظواهر و ترتیب اثر دادن بر آن می‌باشد؛ از این رو، ظاهر، حجّت متکلم بر شنونده است. ۱ - توضیح موضوع بحثبدین معنا که اگر شنونده کلام او را بر خلاف ظاهر بگیرد، وی می‌تواند به ظاهر کلامش علیه او احتجاج و وی را محکوم کند؛ چنان که ظاهر می‌تواند حجّت شنونده بر گوینده باشد؛ بدین معنا که اگر متکلم مدعی خلاف ظاهر کلام خود باشد، به ظاهر کلامش علیه او استدلال کند؛ از این رو، انسان در مقام اقرار، به ظاهر کلامش محکوم و بر آن ترتیب اثر داده می‌شود؛ هر چند نص و صریح در مقصود او نباشد. از سوی دیگر می‌دانیم که شارع مقدس در مقام سخن گفتن با مردم، شیوه‌ای جز شیوه عقلا برنگزیده است و در فهماندن مقاصد خود از همین شیوه بهره گرفته و همین راه را پیموده است. با ثبوت دومقدمه یاد شده، حجیت ظاهر نزد شارع مقدس قطعی و یقینی خواهد بود؛ هم بر مکلفان در معذور نبودن در مخالفت آن و هم برای آنان در معذور بودن در عمل به آن. [۱]
اجود التقریرات، ج۳، ص۱۵۶.
۲ - دو اختلاف معروف در بحثبه رغم عدم وجود اختلاف در اصل حجیت ظواهر، دو اختلاف معروف در این بحث مطرح است: برخی اصولیان میان مخاطبان عصر نزول قرآن کریم و روایات معصومان علیهم السّلام و غیر آنان تفصیل داده، ظهور کلام را نسبت به گروه دوم که مقصود از کلام فهماندن آنان نبوده، حجّت ندانسته و گفته‌اند: ظواهر قرآن کریم تنها نسبت به کسانی که در عصر نزول بوده و آیات را از رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله شنیده‌اند حجّت است؛ چنان که ظواهر روایات نیز نسبت به کسانی که مخاطب سخن معصومان علیهم السّلام و طرف سؤال و جواب آنان بوده‌اند، حجّت خواهد بود. اخباریان، ظواهر آیات قرآن کریم را که بیان و تفسیر آنها از طریق اهل بیت علیهم السّلام نرسیده باشد، حجت ندانسته و عمل به مفاد آن ظواهر را جایز نمی‌شمارند. ۳ - نظر مشهور اصولیانمشهور اصولیان برخلاف دو دیدگاه یاد شده ظواهر کتاب خدای تعالی و سنّت معصومان علیهم السّلام را مطلقا بر همه مکلّفان حجّت می‌دانند. البته نسبت به مورد دوم، ظواهر آیاتی را حجّت می‌دانند که اولا؛ از محکمات باشد نه متشابهات. ثانیا؛ در سنت نسبت به مخصّص و مقیّد و قراینی که ممکن است بر خلاف آن ظواهر موجود باشد، فحص کامل انجام گرفته باشد. ثالثا؛ عمل کننده نیز به علومی که در فهم قرآن کریم دخیل است آشنا باشد. با این شرایط، عمل به ظواهر جایز، بلکه واجب خواهد بود. ۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۵، برگرفته از مقاله «ظهور». |